Địa Danh

Thị xã Sơn Tây
Thị xã
Địa lý
Tọa độ: 21°08′20″B 105°30′16″Đ / 21,138947°B 105,504402°ĐTọa độ: 21°08′20″B 105°30′16″Đ / 21,138947°B 105,504402°Đ
Diện tích	113,5 km²
Dân số (2015)
Tổng cộng	197.105 người
Mật độ	1.737 người/km²
Dân tộc	Chủ yếu là Kinh
Vị trí Thị xã Sơn Tây trên bản đồ Việt Nam Thị xã Sơn Tây
Hành chính
Quốc gia	Việt Nam
Vùng	đồng bằng Bắc Bộ
Thành phố	Hà Nội
Thành lập	8 tháng 5, 2009; 8 năm trước
Chủ tịch UBND	Đặng Vũ Nhật Thăng
Chủ tịch HĐND	Nguyễn Quang Sơn
Bí thư Thị ủy	Nguyễn Quang Sơn
Trụ sở UBND	Phố Phó Đức Chính, Phường Lê Lợi ĐT: +84.4 33832161 Fax: +84.4 33833929
Phân chia hành chính	9 phường và 6 xã
Website	sontay.gov.vn

Sơn Tây là một thị xã trực thuộc thủ đô Hà Nội, Việt Nam. Do địa bàn sinh tụ nên địa danh này luôn là trung tâm kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội của khu vực phía Tây Bắc thủ đô Hà Nội.

Lịch sử

Bản đồ thành Sơn Tây năm 1883 (nay là thị xã Sơn Tây).

Bản đồ thành cổ Sơn Tây và các làng cổ quanh thành.

Theo thư tịch cổ thì tên Sơn Tây xuất hiện lần đầu tiên vào năm 1469, đó là trấn sở Sơn Tây đóng ở xã La Phẩm, huyện Tiên Phong, phủ Quảng Oai (nay thuộc, Tản Hồng, Ba Vì, Hà Nội), thời đó gọi là Sơn Tây Thừa Tuyên. Đến thời Lê Cảnh Hưng do bị ngập lụt, nước làm lở thành, trấn sở được dời về xã Mông Phụ, huyện Phúc Lộc, phủ Quảng Oai (nay thuộc xã Đường Lâm).¹

Theo Đại Việt địa dư toàn biên của Nguyễn Văn Siêu thì: "Năm Minh Mệnh thứ 12 (1832), chia hạt gọi là tỉnh Sơn Tây. (Đặt chức Sơn Hưng Tuyên Tổng đốc, cai trị các hạt Sơn Tây, Hưng Hóa, Tuyên Quang; tỉnh lỵ trước ở xã Cam Giá (làng Mía) huyện Phúc Thọ, năm Minh Mệnh thứ 3 dời đến xã Thuần Nghệ, huyện Minh Nghĩa (nay (tức năm 1890) là huyện Tòng Thiện))."²

Phần đất thị xã Sơn Tây ngày nay vào đầu thế kỷ 19 tương ứng thuộc đất các tổng Cam Giá Thịnh (các làng xã: Cam Giá Thịnh (tức Cam Thịnh hay Yên Thịnh), Yên Mỹ, Cam Tuyền (Cam Lâm), Đông Sàng, Mông Phụ, Giáp Đoài Thượng (Đoài Giáp), Phú Nhi (Phú Nhi, Phú Mai, Phú Hậu), Tân Hội (Hà Tân),..), tổng Phù Sa (làng Phù Sa, Tiền Huân, Thiều Xuân,...),... của huyện Phúc Lộc (Phúc Thọ) phủ Quảng Oai và tổng Thanh Vị (các làng xã: Sơn Lộc, Vị Thủy, Thanh Vi, Tây Vị, Nghĩa Đảm (Nghĩa Phủ), Vân Gia, Thanh Trì, Kính Mỗ (Ái Mỗ), Khê Trai, Đạm Trai (Mai Trai), Thuần Nghệ,... của huyện Minh Nghĩa phủ Quảng Oai; các làng xã Sơn Đông, Triều Đông (Cổ Đông),... tổng Tường Phiêu huyện Thạch Thất phủ Quốc Oai.³

Năm 1831, Minh Mạng cải cách hành chính, giải thể Bắc Thành, đổi các trấn thành tỉnh, trấn Sơn Tây đổi thành tỉnh Sơn Tây. Thành trấn Sơn Tây cũ trở thành tỉnh lỵ của tỉnh Sơn Tây. Ngày 16 tháng 12 năm 1883, sau Hòa ước Quý Mùi 1883 nhà Nguyễn đầu hàng Pháp, quân đội Viễn chinh Pháp đã chiếm được thành Sơn Tây.

Sau khi ổn định chính quyền cai trị tại Việt Nam, năm 1884, thực dân Pháp thành lập thị xã Sơn Tây, làm thủ phủ của tỉnh Sơn Tây mới, với các ranh giới phía tây, phía bắc và phía đông của tỉnh Sơn Tây là sông Đà, sông Hồng và sông Đáy.

Đầu thế kỷ 20 (khoảng năm 1924), phần đất thị xã Sơn Tây ngày nay thuộc các tổng Cam Giá Thịnh (các xã Cam Giá Thịnh, Cam Lâm, Đoài Giáp, Đông Sàng, Mông Phụ, Phú Nhi, Yên Thịnh) và Phù Sa (các xã Phù Sa, Thiều Xuân, Tiền Huân) của huyện Phúc Thọ, các tổng Thanh Vị⁴ (các xã Ái Mỗ, Bảo vệ, Yên Vệ, Đạm Trai, Mai Trai, Nghĩa Phủ, Thuần Nghệ, Thanh Trì, Thanh Vị, Tây Vị, Vị Thủy, Sơn Lộc), Nhân Lý (xã Xuân Khanh), Tường Phiêu (Sơn Đông, Sơn Trung,..) của huyện Tùng Thiện, (Phúc Thọ và Tùng Thiện là các huyện của phủ Quốc Oai tỉnh Sơn Tây Bắc Kỳ thuộc Pháp).

Bản đồ tỉnh Sơn Tây thời Pháp thuộc (năm 1924).

Sau Cách mạng tháng Tám 1945, thị xã Sơn Tây là tỉnh lị tỉnh Sơn Tây.

Ngày 21 tháng 4 năm 1965 tỉnh Sơn Tây nhập với tỉnh Hà Đông thành tỉnh Hà Tây⁵ . Thị xã Sơn Tây mất vị trí tỉnh lị vào tay thị xã Hà Đông.

Ngày 16 tháng 10 năm 1972, chuyển xã Trung Hưng thuộc huyện Ba Vì về thị xã Sơn Tây quản lý.⁶

Ngày 27 tháng 12 năm 1975, thị xã Sơn Tây trực thuộc tỉnh Hà Sơn Bình⁷ , gồm 3 phường: Lê Lợi, Ngô Quyền, Quang Trung và 2 xã: Trung Hưng, Viên Sơn.

Ngày 29 tháng 12 năm 1978, thị xã Sơn Tây trực thuộc thành phố Hà Nội⁸ .

Ngày 2 tháng 6 năm 1982, chuyển 7 xã: Thanh Mỹ, Kim Sơn, Xuân Sơn, Trung Sơn Trầm, Đường Lâm, Sơn Đông, Cổ Đông thuộc huyện Ba Vì về thị xã Sơn Tây quản lý.⁹

Ngày 14 tháng 3 năm 1984, thành lập 2 phường Sơn Lộc (tách ra từ 2 xã Trung Hưng và Trung Sơn Trầm) và Xuân Khanh (tách ra từ 2 xã Xuân Sơn và Thanh Mỹ.¹⁰

Ngày 12 tháng 8 năm 1991, thị xã lại trở về với tỉnh Hà Tây¹¹ .

Không ảnh phần phía tây thị xã Sơn Tây (nơi có trại tù binh Mỹ) do quân đội Mỹ chụp năm 1971.

Ngày 9 tháng 11 năm 2000, thành lập phường Phú Thịnh (tách ra từ xã Viên Sơn).¹²

Thị xã Sơn Tây được công nhận là đô thị loại III ngày 30 tháng 5 năm 2006 và đã được thủ tướng chính phủ ký quyết định nâng cấp lên thành phố Sơn Tây trực thuộc tỉnh Hà Tây ngày 2 tháng 8 năm 2007¹³ .

Ngày 1 tháng 3 năm 2008, chuyển 3 xã Trung Hưng, Trung Sơn Trầm và Viên Sơn thành 3 phường tương ứng.¹⁴

Từ đó, thành phố Sơn Tây có 9 phường: Lê Lợi, Ngô Quyền, Phú Thịnh, Quang Trung, Sơn Lộc, Trung Hưng, Trung Sơn Trầm, Viên Sơn, Xuân Khanh và 6 xã: Cổ Đông, Đường Lâm, Kim Sơn, Sơn Đông, Thanh Mỹ, Xuân Sơn.

Ngày 1 tháng 8 năm 2008, cùng với toàn bộ tỉnh Hà Tây, thành phố Sơn Tây được nhập về thủ đô Hà Nội¹⁵ . Ngày 8 tháng 5 năm 2009, Chính phủ ra nghị quyết chuyển thành phố Sơn Tây thành thị xã Sơn Tây trực thuộc Hà Nội.¹⁶ .

Diện tích-Dân số

• Diện tích: 11.346,85 ha¹⁷
• Nhân khẩu: 320.000người¹⁷ .

Hành chính-Đường phố

Sơn Tây gồm 9 phường, 6 xã:

Địa giới hành chính thị xã Sơn Tây: Đông giáp huyện Phúc Thọ; Tây giáp huyện Ba Vì; Nam giáp huyện Thạch Thất của Hà Nội; Bắc giáp huyện Vĩnh Tường củaVĩnh Phúc.

Đường phố chính:

• Đường Đinh Tiên Hoàng (trước là Hàng Đàn)
• Đường Đền Và (TP. Hà Nội đặt tên - trước đoạn Cầu Cộng có tên là Xã Tắc, nơi xảy ra vụ tập kích Sơn Tây)
• Đường Hữu Nghị (phường Xuân Khanh - TP. Hà Nội đặt tên)
• Đường La Thành
• Đường Phú Hà (từ số nhà 46-50 Đinh Tiên Hoàng giao cắt với đường Phú Nhi đến chân đê Đại Hà)
• Đường Phú Nhi (TP. Hà Nội đặt tên)
• Đường Phú Thịnh (TP. Hà Nội đặt tên - trước là Phố Hàng)
• Đường tránh Thị xã (từ ngã 4 Viện Quân y 105 đến Quốc lộ 32)
• Đường Trung Sơn Trầm (phường Trung Sơn Trầm - TP. Hà Nội đặt tên-từ ngã tư phố Tùng Thiện đến Cầu Quan)
• Đường Xuân Khanh (phường Xuân Khanh - TP. Hà Nội đặt tên - từ ngã ba Vị Thủy đến ngã ba Xuân Khanh)
• Đường Đá Bạc (Từ ngã 3 Chợ Xuân Khanh đến Ngã 3 Cây xăng Tản Lĩnh)
• Đường Tích Giang
• Đường Thuần Nghệ
• Phố Bùi Thị Xuân
• Phố Cầu Trì
• Phố Chùa Thông
• Phố Cổng Ô (từ ngã năm Cổng Ô qua Nhà máy nước Sơn Tây đến ngã tư thôn Thiều Xuân)
• Phố Đốc Ngữ
• Phố Hoàng Diệu
• Phố Lê Lai
• Phố Lê Lợi
• Phố Lê Quý Đôn
• Phố Ngô Quyền
• Phố Nguyễn Thái Học
• Phố Phạm Hồng Thái
• Phố Phạm Ngũ Lão
• Phố Phan Chu Trinh
• Phố Phó Đức Chính
• Phố Phù Sa (TP. Hà Nội đặt tên)
• Phố Phùng Hưng(phần đường từ số 1 đến chùa Linh Sơn Tự nơi có ngã ba tiếp giáp phố Đinh Tiên Hoàng có tên cũ là phố TÂN MỸ, phần còn lại của phố lên đến giáp ngã ba Trần Hưng Đạo & phố Ngô Quyền tên cũ là phố HÀNG NÓN)
• Phố Phó Đức Chính (tên cũ là vườn hoa Vạn Xuân nối từ số 2 phố Phùng Hưng đến trụ sở Công An thị xã Sơn Tây)
• Phố Phùng Khắc Khoan
• Phố Quang Trung
• Phố Sơn Lộc (Từ ngã 4 Trung Sơn Trầm qua Nhà thờ Sơn Lộc-Chính Tòa Giáo phận Hưng Hóa giao với Phố Thanh Vỵ)
• Phố Tiền Huân (TP. Hà Nội đặt tên-từ km42 + 170 quốc lộ 32 đến ngã tư cổng làng Tiền Huân)
• Phố Thanh Vị
• Phố Vị Thuỷ
• Phố Trần Hưng Đạo
• Phố Trạng Trình
• Phố Trưng Vương
• Phố Vân Gia (TP. Hà Nội đặt tên)
• Phố Tùng Thiện (trước là Đường 21A hay Đường Cuba nay trở thành đoạn tránh Đường Mòn Hồ Chí Minh xuyên Việt)
• Phố Cầu Hang (Từ Gốc Đa-Đền Bà Mát đến Đầu Cầu Hang vào Trường Cao đẳng Công nghệ và Kỹ thuật Ô tô do TP. Hà Nội đặt tên)
• Phố Chùa Mới (Từ đầu cầu treo vào nhà máy đường 19-05 rẽ vào)
• Phố Thiều Xuân

......

Kinh tế

• Công nghiệp: 48%
• Thương mại-Du lịch-Dịch vụ: 42%
• Nông nghiệp: 10%

(năm 2010)

Địa danh nổi tiếng

Sơn Tây có nhiều danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử - văn hóa nổi tiếng như hồ Đồng Mô, thành cổ Sơn Tây, làng Việt cổ đá ong Đường Lâm, Chùa Mía, lễ hội đền Và.

Nổi tiếng với sự tích Sơn Tinh-Thủy Tinh.

• Thành cổ Sơn Tây: Nằm ở trung tâm thành phố, là một công trình quân sự kiến trúc theo kiểu Vauban được xây dựng từ năm Minh Mạng thứ 3 (năm 1822).
• Khu di tích lịch sử - văn hóa Đường Lâm (đất hai vua): cách thành phố khoảng 4 km và trung tâm Hà Nội 46 km về phía bắc, xưa kia Đường Lâm có tên gọi là Kẻ Mía. Là làng xã duy nhất trong cả nước cùng sinh ra hai vị vua: Phùng Hưng (761 - 802); Ngô Quyền (898-944) nên Đường Lâm được tôn vinh là "đất hai vua", đúng hơn là "làng hai vua".
• Thắng cảnh hồ Đồng Mô: Nằm trong vùng đồi và thung lũng phía đông núi Ba Vì, hồ Đồng Mô, Ngải Sơn với diện tích gần 2.000 ha, trong đó khu chứa nước 1.450 ha với 21 đảo lớn, nhỏ đã tạo cho cảnh quan vùng này những nét đặc sắc tạo ấn tượng cho khách du lịch.
• Khoang Xanh - Suối Tiên:
• Đền Và: thờ đức Thánh Tản, vị thần cai quản Tản Viên Sơn - một trong "Tứ bất tử" trên điện thần nước Việt Nam. Ngôi đình cổ kính có niên đại từ thời Lê Trung Hưng đến thời Nguyễn, nằm giữa rừng lim già đại thụ, tọa lạc trên gò đất rộng 5 ha hình con rùa, đầu quay về hướng bắc, nổi tiếng là nơi cầu đảo rất linh hiển. Đền Và nằm kề bên địa danh Xã Tắc (nay thuộc phường Trung Hưng), là nơi diễn ra vụ tập kích Sơn Tây của không lực Hoa Kỳ năm 1970.
• Làng Văn hoá du lịch các dân tộc Việt Nam với một khuân viên rộng lớn và mục đích bảo tồn, giữ gìn và khai thác các giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc Việt Nam, tái hiện đầy đủ các khu làng dân tộc của đất nước, hàng năm tại tổ chức các lễ hội thường niên như: Ngày hội văn hóa các dân tộc Việt Nam, Tuần lễ Đại đoàn kết các dân tộc – di sản văn hóa Việt Nam, Lễ hội sắc xuân…

Kết nghĩa

Với Tỉnh Tây Ninh: Sông Tây Ninh là 'tình kết nghĩa' giữa đồng bào miền Bắc với đồng bào miền Nam trong những năm kháng chiến.Sông Tây Ninh là con sông đào, chảy qua đồng đất một số xã ở huyện Thạch Thất, tỉnh Sơn Tây và Hà Tây cũ, nay là ngoại thành Hà Nội. Ngày ấy mỗi tỉnh ở miền Bắc đăng tên kết nghĩa với một hoặc hai tỉnh ở miền Nam. Cả nước ta thành từng cặp tỉnh anh em kết nghĩa như: Sơn Tây - Tây Ninh, Hà Đông - Cần Thơ, Hà Nội - Huế - Sài Gòn, Hải Phòng - Đà Nẵng, Thái Nguyên - Nha Trang…

Nhân vật nổi tiếng

Phùng Hưng (761 - 802)

Ngô Quyền (898-944) là vị vua đầu tiên của nhà Ngô trong lịch sử Việt Nam

Giang Văn Minh (1573 - 1638) mệnh danh là vị sứ thần "Bất nhục quân mệnh" (Không để nhục mệnh vua). Sinh tại làng Kẻ Mía, Mông Phụ, xã Đường Lâm.

Ở Hà Nội hiện nay có một con đường mang tên Giang Văn Minh, nối với phố Giảng Võ và phố Kim Mã, quận Ba Đình.

Đức Huy-Nhạc sĩ (1947-...): Một số tác phẩm nổi tiếng

Và tôi cũng yêu em

Để quên con tim

Đừng xa em đêm nay

Đường xa ướt mưa

Như đã dấu yêu

Người tình trăm năm

Và con tim đã vui trở lại

Yêu em dài lâu

Giống Như Tôi

Lời yêu thương

..........

Nguyễn Cao Kỳ (1930-2011) là một sĩ quan quân đội cao cấp và cựu chính khách Việt Nam Cộng hòa. Ông từng là Thủ tướng (1965-1967) và Phó Tổng thống (1967-1971) của Việt Nam Cộng hòa.

Ông từng là đồng minh rồi đối thủ của cựu Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu; từng được coi là người có tư tưởng chống Cộng trong thời kỳ trước 1975 rồi sau đó, kể từ năm 2004, được Nhà nước Việt Nam coi là biểu tượng của sự hòa hợp hòa giải dân tộc

Làng nghề

• Đặc sản:

Bánh tẻ Phú Nhi: Chiếc bánh tẻ nhỏ nhỏ, thon thon, nhân thịt nạc, mộc nhĩ, ăn không biết ngán.

Nghề làm gạch đá ong: Khác hẳn với gạch đất nung phải qua lò nung, gạch xỉ than phải trộn lẫn một số vật liệu như xỉ than và vôi bột, gạch đá ong chỉ việc đào từ khu đất đá ong lên. Ở Sơn Tây, nhiều vùng có đất đá ong, nhưng tập trung nhiều nhất và tốt nhất, phải nói tới đá ong ở vùng Thạch Thất.

Gà Mía: "Đặc sản tiến vua" Có vẻ đẹp phảng phất như con công, thường được tả là "đầu công, mình cốc, cánh trai, ngắn quản, dài đùi, diều vịt, mã lĩnh"… chính là những chú gà Mía – một giống gà quý được người Đường Lâm dày công chăm bẵm và bảo tồn nguồn gen đến tận ngày nay.

• Làng nghề:

Gạch đá ong: có vẻ đẹp tự nhiên và tiện ích cũng khá đặc biệt. Nhà xây tường gạch đá ong thì không khí trong nhà sẽ rất mát mẻ vào mùa hè, ấm áp vào mùa đông. Màu vàng nâu sậm của gạch đá ong dễ gợi tới vẻ đẹp thâm trầm mà ấm áp của đời sống tinh thần vùng trung du Bắc Bộ. Gạch này chịu lực tốt. Nhìn những ngôi nhà ở vùng Thạch Thất tường được xây bằng gạch đá ong, trần nhà bê tông, thấy được sự chắc chắn, vững vàng. Dấu tích chịu lực công phá còn thấy ở nhiều bức tường gạch đá ong Thạch Thất, Sài Sơn là những vết đạn từ thời chống Pháp lỗ chỗ trên tường, không xuyên được và không phá vỡ được bức tường tưởng chừng như rất thô sơ đó. Điều đặc biệt là tường gạch đá ong được xây không phải bằng vôi vữa, xi măng mà gắn mạch bằng đất màu hoặc đất trộn trấu nhào kĩ. Ấy thế mà sự liên kết lại vô cùng chắc chắn, không thua kém gạch nung xây bằng vữa ba-ta hoặc vữa xi-cát.

Giao thông

• Quốc lộ 32 nối với Phú Thọ, Yên Bái.
• Là điểm xuất phát của Quốc lộ 21A (đoạn quốc lộ 21 từ Sơn Tây đi Xuân Mai, do Cuba giúp xây dựng năm 1976 nên còn gọi là đường Cu Ba, nối với Đại lộ Thăng Long-cửa ngõ thủ đô).
• Đường Hồ Chí Minh
• Quốc lộ 2C nối Vĩnh Phúc
• Đường thủy sông Hồng
• Cầu Vĩnh Thịnh (nối với Vĩnh Phúc; cao tốc Nội Bài - Lào Cai và Phi trường Quốc tế Nội Bài) là cầu vượt sông dài nhất Việt Nam-dài 5,4 km (phần cầu dài 4,4 km và đường dẫn hai đầu dài một km)

Trường đại học và cao đẳng

Thị xã Sơn Tây là nơi có nhiều trường đại học và cao đẳng, đặc biệt là các trường quân sự. Sơn Tây còn được gọi là "Thủ đô của lính"

• Học viện Quân y, cơ sở 2.
• Học viện Hậu cần, cơ sở 2.
• Trường Đại học Trần Quốc Tuấn (trước là Trường Sĩ quan Lục quân 1 hay Trường võ bị Trần Quốc Tuấn).
• Học viện Phòng không - Không quân.
• Học viện Biên phòng.
• Trường Sĩ quan Phòng hóa.
• Trường Sĩ quan Pháo binh.
• Trường Đại học Công nghiệp Việt-Hung.
• Học viện Ngân hàng, cơ sở 2.
• Trường Đại học Lao động Xã hội, cơ sở 2.
• Trường Cao đẳng Công nghệ và Kỹ thuật Ô tô-Tổng cục Kỹ thuật-Bộ Quốc phòng.
• Trường Trung cấp Trinh sát - Tổng cục 2

Hạ tầng

Hiện nay, trên địa bàn thị xã Sơn Tây đã và đang hình thành một số khu đô thị cao cấp như: khu đô thị Mai Trai - Nghĩa Phủ (phường Trung Hưng), khu đô thị Phú Thịnh (phường Phú Thịnh), khu đô thị Đồi Dền (phường Trung Sơn Trầm), khu đô thị Green City- Thuần Nghệ, khu đô thị Thiên Mã (Xã Sơn Đông)...

Chú thích

(Nguồn: Wikipedia)