| Sông Cầu | |
| Sông Nguyệt Đức, sông Phú Lương | |
| Sông | |
 Sông Cầu đoạn chảy qua Xóm 1, làng Thổ Hà, Vân Hà, Việt Yên, Bắc Giang | |
| Quốc gia |  Việt Nam |
|---|---|
| Tỉnh | Bắc Kạn, Bắc Giang, Thái Nguyên, Hà Nội, Bắc Ninh, Bắc Giang |
| Các phụ lưu | |
| - hữu ngạn | sông Đu, sông Công, sông Cà Lồ |
| Nguồn | |
| - Vị trí | Núi Phia Boóc, Văn Ôn, Phương Viên, Chợ Đồn, Bắc Kạn |
| - Cao độ | 1.170 m (3.839 ft) |
| Cửa sông | Ngã ba Lác |
| - vị trí | Lục Đầu Giang, Yên Dũng, Bắc Giang, Việt Nam |
| - tọa độ | 21°7′26″B 106°17′52″Đ / 21,12389°B 106,29778°Đ |
| Chiều dài | 290 km (180 mi) |
| Lưu vực | 6.030 km2 (2.328 sq mi) |
| Lưu lượng | |
| - trung bình | 153 m3/s (5.403 cu ft/s) |
Sông Cầu (còn gọi là sông Như Nguyệt, sông Thị Cầu, sông Nguyệt Đức hay mỹ danh dòng sông quan họ), là con sông quan trọng nhất trong hệ thống sông Thái Bình, sông nằm lọt trong vùng Đông Bắc Việt Nam.
Lưu vực sông Cầu là một trong năm con sông dài nhất ở miền Bắc Việt Nam (Hồng, Đà, Lô, Cầu, Đáy) và cũng là một trong những lưu vực sông lớn ở Việt Nam, có vị trí địa lý đặc biệt, đa dạng và phong phú về tài nguyên cũng như về lịch sử phát triển kinh tế - xã hội của các tỉnh nằm trong lưu vực của nó.
Dòng chảy
Sông Cầu bắt nguồn từ phía Nam đỉnh Phia Boóc(cao 1.578 m) của dãy Văn Ôn trong địa phận xã Phương Viên huyện Chợ Đồn tỉnh Bắc Kạn, chảy ngoằn ngoèo giữa hai dãy núi Ngân Sơn và dãy núi Sông Gâm theo hướng bắc tây bắc-nam đông nam tới địa phận xã Dương Phong, huyện Bạch Thông rồi đổi hướng để chảy theo hướng tây tây nam-đông đông bắc qua thành phố Bắc Kạn tới xã Mỹ Thanh huyện Bạch Thông. Tại đây nó đổi hướng để chảy theo hướng đông bắc-tây nam. Tại xã Nông Hạ huyện Chợ Mới nó nhận một chi lưu phía hữu ngạn, chảy về từ xã Mai Lạp cùng huyện theo hướng tây bắc-đông nam. Tới địa phận thị trấn Chợ Mới, nó nhận một chi lưu nữa phía hữu ngạn rồi đổi hướng sang tây bắc-đông nam. Tới địa phận xã Vân Lăng (huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên), nhận một chi lưu phía tả ngạn rồi đổi hướng sang bắc đông bắc-nam tây nam. Tới xã Sơn Cẩm, thành phố Thái Nguyên nhận tiếp một chi lưu phía hữu ngạn là sông Đu rồi chảy qua lòng thành phố. Chảy tới xã Nga My huyện Phú Bình thì đổi sang hướng đông bắc-tây nam tới xã Thuận Thành, thị xã Phổ Yên nhận tiếp một chi lưu là sông Công. Tới ranh giới xã Mai Đình huyện Hiệp Hòa và xã Việt Long huyện Sóc Sơn (Hà Nội) nó nhận một chi lưu nhỏ phía hữu ngạn là sông Cà Lồ rồi chảy tiếp về phía đông qua ranh giới của hai huyện Việt Yên-Bắc Giang và Yên Phong-Bắc Ninh rồi hợp lưu với sông Thương tại ngã ba Lác (nơi giáp ranh giữa Đồng Phúc, Đức Long và Phả Lại) để tạo thành sông Thái Bình.
Thông số chính
Sông Cầu có diện tích lưu vực khoảng 6.030 km², với chiều dài khoảng 290 km, độ cao bình quân lưu vực: 190 m, độ dốc bình quân 16,1%, chiều rộng lưu vực trung bình: 31 km, mật độ lưới sông 0,95 km/km² và hệ số uốn khúc 2,02.
Sông Cầu, đoạn qua Việt Yên, Bắc Giang
Sông Cầu chảy qua Sóc Sơn, Hà Nội
Làng Thổ Hà bên dòng sông Cầu
Cầu Vát in bóng xuống dòng sông Cầu
Sông Cà Lồ - một nhánh của sông Cầu
Chế độ thủy văn
Lưu vực sông Cầu có dòng chính là sông Cầu với chiều dài 290 km bắt nguồn từ núi Văn Ôn (Vạn On) ở độ cao 1.170 m và đổ vào sông Thái Bình ở Phả Lại. Trong lưu vực sông Cầu có tới 26 phụ lưu cấp một với tổng chiều dài 670 km và 41 phụ lưu cấp hai với tổng chiều dài 645 km và hàng trăm km sông cấp ba, bốn và các sông suối ngắn dưới 10 km. Lưu vực sông Cầu nằm trong vùng mưa lớn (1.500-2.700 mm/năm) của các tỉnh Bắc Kạn và Thái Nguyên. Tổng lưu lượng nước hàng năm đạt đến 4,2 tỷ m³. Sông Cầu được điều tiết bằng hồ Núi Cốc trên sông Công (một chi lưu của nó) với dung tích hàng trăm triệu m³.
Chế độ thuỷ văn của các sông trong lưu vực sông Cầu được chia thành 2 mùa:
- Mùa lũ bắt đầu từ tháng 6 đến tháng 9 và chiếm 70-80% tổng lưu lượng dòng chảy trong năm.
- Mùa khô từ tháng 10 đến tháng 5 năm sau, chỉ chiếm 20-30% tổng lưu lượng dòng chảy của năm.
Lưu lượng dòng chảy trung bình các tháng trong năm chênh lệch nhau tới 10 lần, mực nước cao và thấp nhất chênh nhau khá lớn, có thể tới 5–6 m.
Các vấn đề liên quan
Do việc khai thác và phát triển chưa hợp lý như phát triển công nghiệp và khai khoáng ồ ạt, chặt phá rừng phòng hộ đầu nguồn cũng như phát triển làng nghề chưa có quy hoạch cụ thể và việc xử lý nước thải còn bị coi nhẹ v.v nên nguồn nước, cảnh quan và hệ sinh thái của sông Cầu cũng như lưu vực đang bị suy thoái và có nguy cơ cạn kiệt, nguồn nước ngày càng bị ô nhiễm nặng nề, giảm giá trị sử dụng, ảnh hưởng xấu đến sản xuất và đời sống, môi trường sinh thái, cảnh quan thiên nhiên.
Ngày 23 tháng 6 năm 2001, tại thị xã Bắc Giang đã diễn ra Hội nghị Chủ tịch Ủy ban nhân dân 6 tỉnh (thuộc đề án sông Cầu) lần thứ 4 nhằm tìm ra giải pháp toàn diện cho các vấn đề kể trên. Tại hội nghị đã ký "Thỏa ước về hợp tác bảo vệ và khai thác bền vững sông Cầu và lưu vực sông Cầu".
Hiện trên sông Cầu có các cây cầu bắc qua:
- Cầu trên xã Đôn Phong, huyện Bạch Thông, Bắc Kạn, nối xã với tỉnh lộ 257
- Cầu trên xã Dương Phong, thành phố Bắc Cạn
- Cầu Dương Quang, thành phố Bắc Kạn
- Cầu Phà, thành phố Bắc Kạn
- Cầu Phà mới (Cầu Bắc Cạn 2), thành phố Bắc Kạn
- Cầu Bắc Kạn, thành phố Bắc Kạn
- Cầu tại xã Mỹ Thanh, Bạch Thông, Bắc Kạn
- Cầu Thác Giềng, trên quốc lộ 3B, Phường Xuất Hóa, thành phố Bắc Kạn
- Cầu trên xã Cao Kỳ, huyện Chợ Mới, Bắc Kạn
- Cầu Nà Nậm, xã Thanh Bình, Chợ Mới, Bắc Kạn
- Cầu Nà Khon, trên tỉnh lộ 256, Chợ Mới, Bắc Kạn
- Cầu Cao Ngạn, trên quốc lộ 1B, nối xã Sơn Cẩm với xã Cao Ngạn, tỉnh Thái Nguyên
- Cầu Gia Bảy, tỉnh Thái Nguyên, Thái Nguyên
- Cầu treo Huống, thành phố Thái Nguyên - Đồng Hỷ, Thái Nguyên
- Cầu đường sắt đi Trại Cau, Thái Nguyên
- Cầu Mây, trên quốc lộ 37, huyện Phú Bình, Thái Nguyên
- Cầu Vát, nối xã Trung Giã, Sóc Sơn, Hà Nội với xã Hiệp Thịnh, Hiệp Hòa, Bắc Giang
- Cầu Đông Xuyên, nối huyện Hiệp Hòa, Bắc Giang và huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh
- Cầu đường bộ Thị Cầu, nối thành phố Bắc Ninh- huyện Việt Yên, Bắc Giang
- Cầu Như Nguyệt, Bắc Ninh - Bắc Giang
- Cầu Yên Dũng, nối huyện Quế Võ, Bắc Ninh với huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang (đã thi công)
Phụ lưu
- sông Cà Lồ, lấy nước từ sông Hồng, kết hợp với nguồn nước từ dãy núi Tam Đảo, để đổ vào sông Cầu tại địa phận xã Việt Long (huyện Sóc Sơn - Hà Nội), sông có chiều dài 89 km
- Sông Công dài 96 km, bắt nguồn từ huyện Định Hóa (Thái Nguyên chảy theo hướng đông nam hợp lưu với Sông Cầu tại địa phận xã Trung Giã (huyện Sóc Sơn).
- Sông Ràng
- Sông Đu
- Sông Chợ Chu
- Sông Nghinh Tường
Sự kiện lịch sử
Năm 1077 trên sông Như Nguyệt, quân đội nhà Lý do danh tướng Lý Thường Kiệt chỉ huy đã đánh bại đội quân xâm lược của nhà Bắc Tống gồm 300.000 quân do Quách Quỳ chỉ huy.
Văn hóa
Truyền thuyết thần sông Bách Thổ
Trong truyền thuyết, vị thần cai quản sông Cầu là Đức thánh Tam Giang, do hai tướng Trương Hống, Trương Hát của Triệu Việt Vương sau khi chết được phong thần. Sau này hai ông đã hiển linh giúp Nam Tấn Vương đánh Lý Huy, các quân Việt Nam đánh quân phương Bắc (thời Ngô Quyền, Lê Hoàn, Lý Thường Kiệt...). Đồng thời hai ông cũng cai quản cả sông Long Nhỡn (sông Thương), sông Đuống.
Dòng sông Quan họ
Phần sông Cầu đoạn chảy qua ranh giới 2 tỉnh Bắc Giang và Bắc Ninh tập trung hầu hết các làng quan họ của vùng văn hóa Kinh Bắc. Do đó mà sông Cầu được gọi là dòng sông quan họ trong thơ ca và trong bài hát nổi tiếng của Phan Lạc Hoa mang tên "Tình yêu trên dòng sông quan họ":
- "Tình yêu có từ nơi đâu?
- Êm êm một khúc sông Cầu
- ...
- Con sông của người quan họ
- Suốt đời nước chảy lơ thơ..."
Xem thêm
- Yên Phong
- Hiệp Hòa (huyện)
- Thổ Hà
- Cầu Vát
Chú thích
(Nguồn: Wikipedia)