Nhân Vật Lịch Sử

Dục Đức (chữ Hán: 育德, 23 tháng 2 năm 1852 – 6 tháng 10 năm 1883), tên thật là Nguyễn Phúc Ưng Ái, sau đổi thành Nguyễn Phúc Ưng Chân (阮福膺禛), là vị Hoàng đế thứ năm của triều đại nhà Nguyễn. Ông lên ngôi vua ngày 19 tháng 7 năm 1883¹ , nhưng tại vị chỉ được ba ngày ² , được truy tôn miếu hiệu là Nguyễn Cung Tông (阮恭宗).

Thân thế

Dục Đức sinh ngày 23 tháng 2 năm 1852 tại Huế. Có nguồn ghi ông sinh 4 tháng 1 năm Quý Sửu (tức 11 tháng 2 năm 1853). Ông là con thứ hai của Thoại Thái vương Nguyễn Phúc Hồng Y và bà Trần Thị Nga, có tự là Ưng Ái（膺?） (sử không lưu lại húy).

Năm 1869, 17 tuổi, ông được vua Tự Đức chọn làm con nuôi (vì lúc nhỏ bị bệnh đậu mùa nên vua Tự Đức không có con)³ và ban tên tự Ưng Chân (膺禛), đồng thời cho ra ở Dục Đức Đường (育德堂) và giao cho Hoàng quý phi Vũ Thị Duyên trông nom dạy bảo. Năm 1883, ông được phong làm Thụy Quốc công (瑞國公).

Sử sách còn nêu nguyên do ông phải đổi tên vì Nguyễn Phúc Hồng Y sinh ra ông, tên Ái không có bộ thị, nên Tự Đức nhận ông làm con, đổi là Nguyễn Phúc Ưng Chân, tên này có bộ thị (xem thêm bài Đế hệ thi).

Tại vị chỉ được ba ngày

Tự Đức mất để di chiếu truyền ngôi cho Ưng Chân, nhưng trong di chiếu có đoạn viết: "... Nhưng vì có tật ở mắt nên hành vi mờ ám sợ sau này thiếu sáng suốt, tính lại hiếu dâm cũng là điều chẳng tốt chưa chắc đã đảm đương được việc lớn. Nước có vua lớn tuổi là điều may cho xã tắc, nếu bỏ đi thì biết làm sao đây." Các quan Phụ chính Trần Tiễn Thành, Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết dâng sớ lên vua Tự Đức xin bỏ mấy đoạn có liên quan đến tính nết xấu của tự quân và câu "không chắc đảm đương nổi việc lớn" nhưng vua Tự Đức từ chối.

Thọ lãnh di chiếu của Tự Đức, Ưng Chân lên ngôi kế vị ngày 19 tháng 7 năm 1883¹ . Lúc làm lễ lên ngôi, Ưng Chân đã cho đọc lướt đoạn này. Hai Phụ chính Đại thần là Tôn Thất Thuyết và Nguyễn Văn Tường bèn dâng lên Hoàng thái hậu Từ Dụ tờ hạch tội buộc cho vua Dục Đức bốn tội lớn:

• Muốn sửa di chiếu của vua cha: Ở đây nhà vua là con nuôi của Tự Đức, coi Tự Đức là "Dưỡng phụ" chứ không phải "phụ hoàng". Nhưng Tự Đức đã có di chiếu, Dục Đức lại coi Tự Đức như vua cha của mình. Tự Đức mất để lại di chiếu. Dục Đức thấy di chiếu còn thừa một đoạn nên cắt bớt đoạn đó.
• Có đại tang mà mặc áo màu: Ở đây là lúc Tự Đức mất đi, các quan mặc áo tang để đi tang lễ Tự Đức. Dục Đức khi có tang lễ lại mặc áo màu, cởi áo long bào ra để an táng Tự Đức.
• Tự tiện đưa một giáo sĩ vào Hoàng thành: Ở đây muốn nói Dục Đức nghe tin có một giáo sĩ, sai người đưa giáo sĩ ấy vào. Từ Dụ thấy vậy kinh sợ, nhưng Dục Đức lệnh giáo sĩ phải ở lại.
• Thông dâm với nhiều cung nữ của vua cha: Ở đây ý nói Tự Đức có 300 cung nữ.

Sau khi nhận được sự đồng ý của Hoàng thái hậu Từ Dụ và Hoàng quý phi Vũ Thị Duyên, hai quan Phụ chính liền ra chỉ phế truất ông vào ngày 23 tháng 7 năm 1883⁴ ) và giam vua Dục Đức ở Dục Đức Đường, rồi Thái Y Viện, và cuối cùng là Ngục thất⁵ trong Kinh thành Huế. Ở đây, nhà vua bị bỏ đói cho đến chết ⁶ . Vua Dục Đức mất ngày 6 tháng 10 năm 1883 ⁷ .

Vì chỉ làm vua được mấy ngày chưa kịp đặt niên hiệu, Dục Đức chỉ là tên gọi nơi ở Dục Đức Đường.

Năm 1892, hoàng đế Thành Thái, là con vua Dục Đức đã truy tôn cha mình là Cung Huệ Hoàng Đế (恭惠皇帝). Lăng của Dục Đức là An Lăng, tại làng An Cựu, xã Thủy Bằng, thị xã Hương Thuỷ, tỉnh Thừa Thiên. Năm 1901, Vua Thành Thái truy thụy cha mình là Khoan nhân Duệ triết Tĩnh minh Huệ hoàng đế (寬仁睿哲靜明惠皇帝), Miếu hiệu là Cung Tông (恭宗).⁸

Gia quyến

Vợ

• Từ Minh Huệ hoàng hậu Phan Thị Điều (8 tháng 9 năm 1855 - 27 tháng 12 năm 1906), con gái của Phù Quốc công Phan Đình Bình, người Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên. Sau khi mất, bà được chôn ở An Lăng, bên bờ sông An Cựu; huyện Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên.

Con cái

Vua Dục Đức có 19 con, gồm 11 con trai và tám con gái.

Con trai

1. Nguyễn Phúc Bửu Cương [阮福寶岡; 22 tháng 12 năm 1871 - 7 tháng 10 năm 1876].
2. Nguyễn Phúc Bửu Trĩ [阮福寶峙; 2 tháng 9 năm 1872 - 1 tháng 10 năm 1878].
3. Nguyễn Phúc Bửu Mỹ [阮福寶嵋; 24 tháng 11 năm 1874 - 2 tháng 9 năm 1877].
4. Nguyễn Phúc Bửu Nga [阮福寶峨; 8 tháng 9 năm 1875 - 14 tháng 11 năm 1876].
5. Nguyễn Phúc Bửu Nghi [阮福寶宜; 6 tháng 11 năm 1876 - 9 tháng 4 năm 1877].
6. Nguyễn Phúc Bửu Côn [阮福寶崑; 22 tháng 11 năm 1877 - 21 tháng 11 năm 1880].
7. Hoài Trạch công Nguyễn Phúc Bửu Lân [懷澤公 阮福寶嶙].
8. Nguyễn Phúc Bửu Chuẩn [阮福寶?; 9 tháng 2 năm 1882 - 13 tháng 12 năm 1884].
9. Tuyên Hóa vương Nguyễn Phúc Bửu Tán [宣化王 阮福寶巑; 1882 - 8 tháng 5 năm 1941], là ông nội của hai nhạc sĩ Bảo Chấn và Bảo Phúc^{9 10} .
10. Hoài Ân vương Nguyễn Phúc Bửu Liêm [懷恩王 阮福寶嵰; 1884 - ?].
11. Mỹ Hóa công Nguyễn Phúc Bửu Lỗi [美化公 阮福寶?; 19 tháng 4 năm 1884 - 20 tháng 5 năm 1902], có một con trai¹¹

Con gái

1. Mỹ Lương Trưởng công chúa Nguyễn Phúc Tôn Thụy [美良长公主阮福選隨; 1872 - 1917], con gái trưởng, tục xưng Đại công chúa nương nương (大公主娘娘) hay còn gọi là Bà chúa Nhất. Lấy Nguyễn Hỷ (阮繥), con trai Diên Lộc quận công Nguyễn Thân. Sinh ra Công nữ Nguyễn Thị Cẩm Hà, tức Mệ Bông.
2. Phúc Lâm Công chúa Nguyễn Phúc Môn Gia[福林公主阮福閑家; ? - 1925]. Lấy Trương Quang Chử (張光楮), Cháu Tuy Thạnh quận công Trương Đăng Quế, con trai Phò Mã Đô Úy Trương Quang Trụ.
3. Nguyễn Phúc Như Tâm.
4. Nguyễn Phúc Thị Nghị.
5. Nguyễn Phúc Học Giá.
6. Nguyễn Phúc Mẫn Sự.
7. Nguyễn Phúc Thông Lư.
8. Tân Phong công chúa Nguyễn Phúc Chu Hoàn [新豐公主阮福珠環; 1883 - ?], tục xưng Bát công chúa nương nương (八公主娘娘) hay Bà chúa Tám. Lấy Nguyễn Hữu Khâm (阮有廞), con trai Vĩnh quốc công Nguyễn Hữu Độ¹² . Có con là Công nữ Nguyễn Hữu Bích Tiên sau bà Tiên lấy Hoàng tùng đệ Nguyễn Phúc Vĩnh Cẩn ¹³ .

Chú thích

(Nguồn: Wikipedia)