Phạm Ngô Cầu(chữ Hán: 范吳俅) tức Tạo Quận công là một tướng nhà Lê trung hưng, thời chúa Trịnh Sâm trong lịch sử Việt Nam.

Sự nghiệp

Phạm Ngô Cầu dòng dõi Phạm Ngô Thạch, Phạm Ngô Trác, vào hầu Liêu phủ được Tĩnh Đô vương Trịnh Sâm tin dùng.

Trấn thủ Kinh Bắc Hoàng Phùng Cơ không trị được bọn cướp, Trịnh Sâm cho Phạm Ngô Cầu làm Trấn thủ Kinh Bắc, tước Tạo Cơ hầu, dẹp yên được bọn cướp trong trấn.

Tháng 2 năm 1768, ông được Trịnh Sâm cử cầm quân cùng Nguyễn Đình Huấn đánh Hoàng Công Chất ở Mường Thanh. Lê Duy Mật nghe tin bèn điều quân cứu ứng cho Công Chất. Hai tướng không dám tiến phải rút về.

Sau đó Phạm Ngô Cầu được phong làm trấn thủ Sơn Nam, tước Tạo quận công.

Tháng 8 năm 1776, vì Bùi Thế Đạt đang trấn thủ Phú Xuân tuổi cao sức yếu, Trịnh Sâm bèn triệu Thế Đạt cùng Lê Quý Đôn và Phan Lê Phiên về triều, phong cho Phạm Ngô Cầu làm Bình Nam Đại Tứong quân kiêm Trấn thủ Thuận Hóa, Đốc suất các trấn Thuận Hóa, Nghệ An, Thanh Hóa, Hải Dương, An Quảng. Trịnh Sâm cho phép Phạm Ngô Cầu được tùy tiện thi hành mọi công việc, để Nguyễn Mậu Dĩnh và Nguyễn Lệnh Tân ở lại giúp việc, Hoàng Đình Thể làm phó tướng, đổi sai binh lính 10 doanh, cơ1 .

Sau trận Cẩm Sa (1775), vì quân Trịnh bị bệnh dịch thương vong nhiều, Hoàng Ngũ Phúc quyết định lui về Thuận Hóa, bỏ lại Quảng Nam. Khi Phạm Ngô Cầu vào trấn thủ Thuận Hóa, Nguyễn Nhạc (đã quy thuận nhà Lê) cho quân Tây Sơn ra đánh chiếm Quảng Nam. Trịnh Sâm ngại dùng binh nơi xa bèn chấp thuận cho Nguyễn Nhạc lĩnh cai quản vùng này. Nguyễn Lệnh Tân lo ngại, đề nghị Phạm Ngô Cầu cảnh giác và mưu đánh Tây Sơn, nhưng ông không nghe theo2 .

Nguyễn Lệnh Tân bèn mật báo với Trịnh Sâm, đề nghị thay Phạm Ngô Cầu trấn thủ vùng biên Thuận Hóa, nhưng Trịnh Sâm cho ông là người trầm tĩnh cẩn trọng, vẫn tin dùng ông2 .

Tháng 8 năm 1777, Phạm Ngô Cầu đề nghị Trịnh Sâm cho khôi phục lại việc học hành ở Thuận Hóa vốn bị gián đoạn do chiến tranh nhiều năm. Trịnh Sâm chấp thuận.

Trong lúc lực lượng Tây Sơn ở phía nam ngày càng lớn mạnh, Phạm Ngô Cầu không chú trọng việc phòng thủ. Ông chuyên làm việc buôn bán, không sắm sửa khí giới phòng bị lương thực, quân và dân đều chán nản khinh thường3 .

Tháng 5 năm 1786, Nguyễn Nhạc cử em là Nguyễn Huệ cầm quân ra đánh Phú Xuân. Biết Phạm Ngô Cầu là người tin vào việc bói toán, Nguyễn Huệ sai một thủ hạ người Hoa giả làm thầy bói tới Phú Xuân ra mắt quận Tạo Phạm Ngô Cầu, khuyên Cầu nên lập đàn giải hạn. Quận Tạo nghe theo, bèn lập đàn chay ở chùa Thiên Mụ trong 7 ngày 7 đêm, bắt quân phục dịch vất vả4 . Trong khi tướng sĩ phía Trịnh mất cảnh giác thì quân Tây Sơn bắt đầu lên đường ra bắc ngày 28 tháng 4 âm lịch tức 25 tháng 5 năm 17865 .

Quân Tây Sơn tốc hành tiến ra bắc, lần lượt đánh chiếm nhiều đồn lũy. Trong khi Phạm Ngô Cầu vẫn đang cầu cúng ở chùa Thiên Mụ thì tàn quân Trịnh ở Hải Vân chạy về báo tin Hoàng Nghĩa Hồ tử trận. Quận Tạo hoảng sợ, biết mình mắc mưu quân Tây Sơn, vội lệnh cho quân sĩ về thành chuẩn bị đối phó, nhưng các tướng sĩ vất vả phục dịch nhiều ngày nên mỏi mệt và tinh thần chiến đấu suy nhược6 .

Để ly gián các tướng Trịnh giữ Phú Xuân là Phạm Ngô Cầu và Hoàng Đình Thể, Nguyễn Huệ theo kế của Nguyễn Hữu Chỉnh, dùng Chỉnh đứng tên nhân danh người quen cũ, viết thư dụ hàng Hoàng Đình Thể, song lại sai người cố ý đưa thư nhầm cho Phạm Ngô Cầu. Phạm Ngô Cầu đang bối rối và mỏi mệt lại tiếp nhận thư của Nguyễn Hữu Chỉnh gửi Hoàng Đình Thể, bắt đầu nghi ngờ Đình Thể không hết lòng chiến đấu. Bản thân quận Tạo cũng sinh ý định hàng Tây Sơn. Quận Tạo bèn dìm bức thư đó không đưa cho quận Thể7 8 ..

Đại quân Nguyễn Huệ kéo đến. Phạm Ngô Cầu bàn nên hàng, còn Hoàng Đình Thể muốn đánh. Vì quận Thể quyết chiến, quận Tạo để quận Thể mang quân nghênh chiến, còn mình giữ thành.

Giao tranh mấy ngày chưa phân thắng bại. Đêm ngày 20 tháng 5 âm lịch tức 15 tháng 6 năm 1786, nước dâng ngập chân thành Phú Xuân. Nguyễn Huệ nhân nước dâng hạ lệnh tiến công. Thủy quân Tây Sơn tiến đến nã pháo vào trong thành. Hỏa lực quân Trịnh mất tác dụng. Hoàng Đình Thể không thể dùng pháo binh chống lại quân Tây Sơn được nữa, phải cùng các con và thuộc tướng Vũ Tá Kiên mở cửa thành ra nghênh địch8 9 .

Đánh nhau được 1 canh giờ, Hoàng Đình Thể thuốc súng và đạn đều hết, bèn sai người vào thành xin tiếp viện, nhưng Phạm Ngô Cầu đóng cửa thành không cứu viện. Trong lúc quận Thể đang chiến đấu thì trên mặt thành, quận Tạo đã kéo cờ trắng xin hàng. Mấy cha con Hoàng Đình Thể cùng Vũ Tá Kiên lần lượt tử trận8 .

Nguyễn Huệ thúc quân ồ ạt tiến lên chiếm thành. Phạm Ngô Cầu mở cửa thành xe quan tài ra hàng. Thuận Hóa thuộc về Tây Sơn. Sau đó Phạm Ngô Cầu bị giải về Quy Nhơn giết chết.

Xem thêm

Tham khảo

  • Khâm định Việt sử thông giám cương mục
  • Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng (1976), Tìm hiểu thiên tài quân sự của Nguyễn Huệ, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân

Chú thích

  1. ^ Khâm định Việt sử thông giám cương mục, chính biên quyển 44
  2. ^ a ă Khâm định Việt sử thông giám cương mục, chính biên quyển 45
  3. ^ Khâm định Việt sử thông giám cương mục, chính biên quyển 46
  4. ^ Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, sách đã dẫn, tr 116, dẫn lại từ thư của Giám mục La Bartette ngày 23/6/1786
  5. ^ Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, sách đã dẫn, tr 113
  6. ^ Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, sách đã dẫn, tr 117, dẫn lại từ thư của Giám mục La Bartette ngày 23/6/1786
  7. ^ Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, sách đã dẫn, tr 116, dẫn lại từ Đại Nam thực lục và Đại Nam chính biên liệt truyện
  8. ^ a ă â Khâm định Việt sử thông giám cương mục, quyển 46
  9. ^ Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, sách đã dẫn, tr 118

(Nguồn: Wikipedia)